Θάνατος είναι το να πεθάνεις για όλα όσα ξέρεις

Ο ανθρώπινος νους είναι βαθιά επηρεασμένος από τον πολιτισμό στον οποίο ζει – από τις παραδόσεις του, τις οικονομικές συνθήκες του και ιδιαίτερα από τη θρησκευτική προπαγάνδα του. Ο νους αρνείται έντονα στο να είναι σκλάβος κάποιου δικτάτορα ή στην τυραννία του κράτους, κι ωστόσο υποτάσσεται πρόθυμα στην τυραννία της εκκλησίας ή του τζαμιού ή στα πιο τελευταία, πολύ της μόδας, ψυχιατρικά δόγματα. Βλέποντας τόσο μεγάλη απελπιστική δυστυχία,  επινοεί έξυπνα ένα καινούριο Άγιο Πνεύμα ή έναν καινούριο Άτμαν, που σύντομα γίνεται είδωλο λατρείας.

Ο νους, που έχει δημιουργήσει τέτοιο όλεθρο στον κόσμο, στην ουσία φοβάται τον ίδιο του τον εαυτό. Έχει επίγνωση της υλιστικής σκοπιάς της επιστήμης, των επιτευγμάτων της, της όλο και πιο μεγάλης κυριαρχίας της επάνω στο νου και έτσι αρχίζει να διαμορφώνει μια καινούρια φιλοσοφία· οι φιλοσοφίες του χθες παραχωρούν την θέση τους σε νέες θεωρίες, αλλά τα βασικά προβλήματα του ανθρώπου παραμένουν άλυτα.

Μέσα σ’ όλη αυτή την αναταραχή των πολέμων, της διχόνοιας και του άκρατου εγωκεντρισμού, υπάρχει το βασικό θέμα του θανάτου. Οι θρησκείες, οι αρχαιότερες ή οι σύγχρονες, έχουν διαμορφώσει τον άνθρωπο σύμφωνα με ορισμένα δόγματα, με ελπίδες και πίστεις που του δίνουν μια προκατασκευασμένη απάντηση σε αυτό το ζήτημα· αλλά η σκέψη, η λογική, δεν μπορούν να δώσουν απάντηση στο θέμα του θανάτου· είναι ένα γεγονός και δεν μπορείς να το προσπεράσεις. Πρέπει να πεθάνεις ως προς καθετί που ξέρεις  για να βρεις τι είναι ο θάνατος και αυτό, όπως φαίνεται, δεν μπορεί να το κάνει ο άνθρωπος, γιατί φοβάται να πεθάνει για όλα όσα ξέρει, για τις πιο ενδόμυχες, βαθιά ριζωμένες ελπίδες και προσδοκίες του. Δεν υπάρχει πραγματικά το αύριο ψυχολογικά, αλλά υπάρχουν πολλά τέτοια αύριο ανάμεσα στο τώρα της ζωής και στο θάνατο στο μέλλον. Σ’ αυτό το διαχωριστικό κενό ζει ο άνθρωπος με φόβο και αγωνία, αλλά έχει πάντα στο νου του εκείνο που είναι αναπόφευκτο. Δεν θέλει ούτε καν να μιλάει για τον θάνατο και τον διακοσμεί με όλα τα πράγματα που ξέρει.

Θάνατος είναι το να πεθάνεις για όλα όσα ξέρεις –όχι για κάποιες ιδιαίτερες μορφές γνώσης, αλλά για όλες τις γνώσεις. Το να προσκαλείς από το μέλλον τον θάνατο –όχι τον σωματικό- να καλύψει όλα όσα έχουν συσσωρευτεί στο σήμερα, είναι ολοκληρωτικός θάνατος· τότε δεν υπάρχει χάσμα ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο· τότε ο θάνατος είναι ζωή και η ζωή είναι θάνατος. Αυτό, προφανώς, κανένας άνθρωπος δεν είναι πρόθυμος να το κάνει. Κι ωστόσο ο άνθρωπος αναζητάει πάντα το καινούριο· αλλά πάντοτε κρατώντας στο ένα του χέρι το παλιό και ψαχουλεύοντας με το άλλο στο άγνωστο για το καινούριο. Έτσι, υπάρχει η αναπόφευκτη σύγκρουση της διττότητας, το «εγώ» και το «μη εγώ», ο παρατηρητής και το παρατηρούμενο, το γεγονός όπως είναι και το πώς θα έπρεπε να είναι. Η εσωτερική αναταραχή παύει εντελώς, όταν υπάρχει το τέλος του γνωστού. Αυτό το τέλος είναι ο θάνατος. Ο θάνατος δεν είναι μια ιδέα, ένα σύμβολο, αλλά μία τρομακτική πραγματικότητα και δεν είναι δυνατόν να ξεφύγεις από αυτόν με την προσκόλληση στα πράγματα του σήμερα, που ανήκουν στο χθες, ούτε με την λατρεία συμβόλων ελπίδας.

Πρέπει κανείς να πεθάνει ως προς τον θάνατο· μόνον τότε γεννιέται η αθωότητα, μόνον τότε φανερώνεται το άχρονο καινούριο. Η αγάπη είναι πάντα καινούρια, ενώ η ανάμνηση της αγάπης είναι ο θάνατος της αγάπης.

Κρισναμούρτι «Η μόνη επανάσταση» μετάφραση Ν.Πιλάβιος, εκδ. Καστανιώτη