Η τέχνη της ζωής

ΤΡΙΤΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΠΕΜΠΤΗ, 25 ΙΟΥΛΙΟΥ

Οι άνθρωποι έχουν μιλήσει πολύ για την τέχνη-για το τι είναι τέχνη. Πιστεύω ότι η αρχική σημασία της λέξης είναι το να βάζω κάθε τι στη σωστή του θέση. Μπορούμε να μιλήσουμε λιγάκι γι’ αυτό πρώτα;

Ποια νομίζετε ότι είναι η μεγαλύτερη τέχνη, η ανώτερη τέχνη; Μήπως είναι η τέχνη της ακρόασης, του ν’ ακούς, του να κοιτάς, του να παρατηρείς, του να αντιλαμβάνεσαι και να μαθαίνεις; Σας παρακαλώ, να ερευνούμε μαζί αυτά τα ερωτήματα κι όχι ο ομιλητής να μιλά στον εαυτό του.

Λοιπόν, ας αρχίσουμε με την τέχνη της ακρόασης. Δεν ακούμε μόνο με τ’ αυτιά – λέξεις που μεταδίδονται με παλμούς στον εγκέφαλο• σίγουρα είναι κάτι πολύ περισσότερο απ’ αυτό. Ακούμε ποτέ κανένα; Ακούτε τη γυναίκα σας ή τον άντρα σας, ή την κοπέλα σας; Ακούτε πραγματικά αυτό που μεταδίδουν, αυτό που προσπαθούν να πουν; Η μεταφράζετε ό,τι λέγεται στη δική σας ορολογία, συγκρίνοντάς το με όσα ήδη γνωρίζετε, κρίνοντας, αποτιμώντας, συμφωνώντας, διαφωνώντας; Είναι ακρόαση αυτό; Ο ομιλητής – δυστυχώς – μιλάει αυτή τη στιγμή• ακροάζεστε όσα λέει δίνοντας πραγματική προσοχή στις λέξεις, στο νόημα των λέξεων, στο περιεχόμενο των λέξεων, χωρίς να μεταφράζετε, χωρίς να συγκρίνετε, να κρίνετε, να συμφωνείτε, να διαφωνείτε, αλλά απλώς να ακούτε; Το κάνετε αυτό χώρα; Το πώς αχούμε κάποιον δεν είναι ένα από χα πιο σπουδαία πράγματα που υπάρχουν; Αυτός ο κάποιος μπορεί να φορά ένα πολύ βαρύ άρωμα που σε απωθεί ή σου αρέσει, κι αυτή η απώθηση ή η έλξη από το άρωμα – ή άλλοι παράγοντες – μπορεί να σ’ εμποδίζουν ν’ ακούσεις με προσοχή αυτό που έχει να πει ο άλλος άνθρωπος.

Αν έχετε ερευνήσει αυτό το ερώτημα κάπως βαθύτερα, θα έχετε βρεί όχι το να ακούς απόλυτα κάποιον είναι ένα από τα πιο δύσκολα πράγματα που υπάρχουν. Το κάνετε τώρα; Ή είσαστε ανήσυχοι και τέτοια;

Υπάρχει, λοιπόν, η τέχνη τού να ακούς, η τέχνη τής ακρόασης – εντάξει; Και υπάρχει η τέχνη τού να βλέπεις, να βλέπεις τα πράγματα όπως είναι. Όταν κοιτάτε ένα δέντρο, το μεταφράζετε αμέσως σε λέξεις και λέτε: «Δέντρο»; Ή το κοιτάτε, το αισθάνεστε, βλέπετε χο σχήμα χου, βλέπετε την ομορφιά του φύλλου που πάνω του πέφτει χο φως, βλέπετε την ποιότητα του δέντρου; Ευτυχώς δεν είναι φτιαγμένο από άνθρωπο- υπάρχει εκεί. Γίνεται, λοιπόν, να βλέπουμε αυτό που είμαστε χωρίς να το καταδικάζουμε, χωρίς να το κρίνουμε, χωρίς υπολογισμούς, απλώς να βλέπουμε αυτό που είμαστε, τις αντιδρά- σεις μας και τη συμπεριφορά μας, τις προκαταλήψεις μας, τις απόψεις μας – απλώς να τα βλέπουμε, όχι να κάνουμε κάτι αλλά απλώς να τα παρατηρούμε; Μπορούμε να το κάνουμε;

Έτσι, υπάρχει η τέχνη τού να βλέπεις τα πράγματα όπως είναι, χωρίς να τα ονομάζεις, χωρίς να μπλέκεσαι στο δίχτυ των λέξεων, χωρίς η διαδικασία της σκέψης ν’ ανακατεύεται στην αντίληψη των πραγμάτων. Αυτό είναι μια μεγάλη τέχνη.

Υπάρχει επίσης η τέχνη τού να μαθαίνεις. Δεν είναι έτσι; Και τι εννοούμε όταν λέμε «μάθηση»; Γενικά θεωρείται ότι μάθηση σημαίνει απομνημόνευση, συσσώρευση, αποθήκευση γνώσεων για να τις χρησιμοποιούμε λιγότερο ή περισσότερο επιδέξια- μαθαίνω: μια ξένη γλώσσα, να διαβάζω, να γράφω, να επικοινωνώ κ.λ.π. Οι σύγχρονοι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, μπορούν να κάνουν τα περισσότερα απ’ αυτά καλύτερα από μας. Είναι εκπληκτικά γρήγοροι. Ποια είναι, λοιπόν, η διαφορά ανάμεσα σε μας και στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές; Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής πρέπει να προγραμματιστεί. Κι εμείς έχουμε προγραμματιστεί με διάφορους τρόπους: με τη παράδοση, τη λεγόμενη κουλτούρα, τη γνώση… Κι επίσης έχουμε προγραμματιστεί να είμαστε Ινδουιστές, Βουδιστές, Χριστιανοί, Κομμουνιστές κι όλα τα υπόλοιπα. Αραγε μόνο αυτό είναι το να μαθαίνεις; Είναι μάθηση απλώς το να απομνημονεύουμε, να επαναλαμβάνουμε; Αναρωτιόμαστε• δεν λέμε ότι δεν είναι. Είναι αναγκαίο να μάθουμε πώς να οδηγούμε αυτοκίνητο, να μάθουμε μια ξένη γλώσσα  κ.λ.π. Και ρωτάμε: μήπως η μάθηση είναι κάτι περισσότερο; Είμαστε πάντα μαζί; Μη με κοιτάτε απλώς, σας παρακαλώ – το πρόσωπο δεν έχει και πολύ σημασία. Ρωτάμε κάτι: είναι η μάθηση απλώς απομνημόνευση; Γιατί αν είναι μόνο αυτό, τότε ο ηλεκτρονικός υπολογιστής μπορεί να το κάνει καλύτερα από μας. Δεν είναι όμως η μάθηση κάτι πολύ περισσότερο; Μάθηση σημαίνει να μαθαίνουμε ασταμάτητα, όχι να συσσωρεύουμε, να μαζεύουμε ότι έχουμε δει, ότι έχουμε παρατηρήσει, ακούσει, μάθει και να το αποθηκεύουμε.

Μάθηση, για τον ομιλητή, σημαίνει αδιάκοπη παρατήρηση, ακρόαση, κίνηση, να μη σταματάς πουθενά, να μη μένεις ποτέ σε μια θέση, να μην καταφεύγεις ποτέ στη μνήμη και να την αφήνεις να δρα. Αυτό είναι μεγάλη τέχνη.

Ύστερα υπάρχει η τέχνη της πειθαρχίας. Αυτή η λέξη σημαίνει «μαθαίνω». Στα αγγλικά προέρχεται από τη λέξη  disciple που εννοεί εκείνον που μαθαίνει από κάποιον άλλο- όχι αναγκαστικά από δάσκαλο, από γκουρού – αυτοί γενικά είναι μάλλον ανόητοι. Γενικά σαν πειθαρχία οι άνθρωποι εννοούν την πειθάρχηση του εαυτού σύμφωνα με κάποιο σχέδιο, όπως οι στρατιώτες, όπως οι μοναχοί, όπως κάποιος που θέλει να είναι πολύ εγκρατής και πειθαρχεί το σώμα του: η όλη διαδικασία, δηλαδή, του να ελέγχεις, να κατευθύνεις, να υπακούς, να υποτάσσεσαι, να εξασκείσαι. Για μένα, για τον ομιλητή, η πειθαρχία, είναι κάτι το φοβερό. Γιατί αν υπάρχει ακονισμένη ακοή, όχι μόνο με το αυτί, αλλά και βαθιά ακρόαση του εαυτού σας, του κάθε τι που συμβαίνει γύρο σας, των πουλιών, του ποταμού, του δάσους, του βουνού, παρατήρηση και του πιο μικρού έντομου στο πάτωμα, αν έχετε καλή όραση – τότε όλ’ αυτά αποτελούν ένα τρόπο ζωής, που από μόνος του είναι πειθαρχία. Όχι πειθαρχία δοσμένη από κάποιον άλλο γιατί σ’ αυτήν υπάρχει σύγκρουση• κι αυτή η σύγκρουση μουδιάζει το μυαλό- καταστρέφει το μυαλό.

Κρισναμούρτι,»Η τέχνη της ζωής»,μετ.Ν.Πιλάβιος,εκδ.Καστανιώτη