Για την τέχνη της ζωής

Η τέχνη της ζωής, λοιπόν… χρειάζεται να σας πω εγώ; Βλέπετε; Περιμένετε να σας πω εγώ. Κοιτάξτε, λοιπόν: είμαι τρομερά προσκολλημένος στη γυναίκα μου ή στον άντρα μου ή σε κάποια ιδέα, είμαι τρομερά προσκολλημένος. Κι έρχεται ο θάνατος και μου λέει: “Όταν έρθω αυτά πρέπει να τα εγκαταλείψεις”. Τώρα, είναι δυνατόν να τα εγκαταλείψω αυτά όσο ζω; Αυτό είναι! Θα τα εγκαταλείψετε, λοιπόν; Σωπαίνετε!… Είμαι προσκολλημένος στα έπιπλά μου· είναι ένα παλιό κομμάτι που το έχω φροντίσει, το έχω γυαλίσει, δε θα το έδινα σε κανέναν, είναι δικό μου. Έχω ζήσει μαζί του για χρόνια, για ογδόντα χρόνια, είναι ένα κομμάτι του εαυτού μου. Τώρα γελάτε, αλλά δε θα δίνατε ποτέ ένα τέτοιο έπιπλο. Ο θάνατος, λοιπόν, σας λέει: “Φίλε μου, δεν μπορείς να πάρεις αυτό το γραφείο μαζί σου”. Μπορείτε, λοιπόν, να είστε ολοκληρωτικά ελεύθερος από την προσκόλληση σ’ αυτό το έπιπλο; Να ζείτε μ’ αυτό το έπιπλο, αλλά ολοκληρωτικά ελεύθερος από οποιαδήποτε προσκόλληση σ’ αυτό. Αυτό είναι θάνατος. Καταλαβαίνετε; Καθώς ζείτε, λοιπόν, να ζείτε και να πεθαίνετε κάθε στιγμή. Α! δε βλέπετε την ομορφιά του. Δε βλέπετε την ελευθερία που σας δίνει, την ενέργεια, τις δυνατότητες. Εκεί όπου είσαστε προσκολλημένοι υπάρχει φόβος, υπάρχει ανησυχία, αβεβαιότητα· η αβεβαιότητα, ο φόβος, είναι αιτία θλίψης. Και η έρευνα του ζητήματος της θλίψης είναι μέρος της ζωής. Όλοι πάνω στη γη έχουν πονέσει, έχουν χύσει δάκρυα. Δεν έχετε κλάψει; Ο άντρας σας δε νοιάζεται για σας, σας χρησιμοποιεί, αλλά κι εσείς τον χρησιμοποιείτε. Και ξαφνικά ανακαλύπτετε πόσο άσχημο είναι και πονάτε. Ο άνθρωπος σκοτώνει ανθρώπους σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας του στο όνομα της θρησκείας, στο όνομα του θεού, στο όνομα του έθνους. Έτσι δεν είναι; Οι άνθρωποι, λοιπόν, έχουν πονέσει απέραντα και δεν έχουν μπορέσει ποτέ να λύσουν αυτό το πρόβλημα, το πρόβλημα του πόνου. Όπου υπάρχει πόνος δεν υπάρχει αγάπη. Στον πόνο υπάρχει όχι μόνο αυτολύπηση, υπάρχουν ακόμα: ο φόβος της μοναξιάς, ο φόβος του χωρισμού, τύψεις, ενοχές, όλα αυτά υπάρχουν μέσα στη λέξη. Και δεν το έχουμε λύσει το πρόβλημα. Το ανεχόμαστε, χύνουμε δάκρυα· κουβαλάτε τη μνήμη του γιου ή του αδελφού ή της γυναίκας ή του άντρα σας, για την υπόλοιπη ζωή σας. Υπάρχει τέλος στη θλίψη; Ή ο άνθρωπος είναι αναγκασμένος να κουβαλάει αυτό το φορτίο για πάντα; Η ανακάλυψη αυτού του πράγματος είναι επίσης μέσα στην τέχνη της ζωής. Στην τέχνη της ζωής δεν υπάρχει φόβος. Κι ακόμα στην τέχνη της ζωής δεν υπάρχει θλίψη.
Χρειάζεται, λοιπόν, διερεύνηση αυτό το πολύπλοκο πρόβλημα της απάνθρωπης συμπεριφοράς των ανθρώπων, της σκληρότητάς τους απέναντι στους άλλους, της βαρβαρότητας, της βίας, του σκοτωμού εκατομμυρίων. Παρόλο που τόσοι πολλοί άνθρωποι έχουν κλάψει πάνω από τους γιους τους ή τους άντρες τους ή τους συγγενείς τους, συνεχίζουμε ακόμα αυτό τον ίδιο χαλασμένο, βρόμικο, βάρβαρο δρόμο τού να σκοτώνει ο ένας τον άλλο. Και συνεχίζετε να είσαστε περήφανοι για το στρατό σας, για όλη αυτή τη σαπίλα. Όλοι οι πολιτισμοί είναι περήφανοι για το στρατιωτικό τους εξοπλισμό, που μ’ αυτόν μπορούν να σκοτώσουν χιλιάδες ανθρώπους. Και είστε σύμφωνοι και συνεχίζετε το ίδιο τη μια μέρα μετά την άλλη, χωρίς ποτέ να αναρωτιέστε αν μπορείτε να σταματήσετε τη βία μέσα σας και γιατί υπάρχουν πόλεμοι. Συνειδητοποιείτε ότι εδώ και έξι χιλιάδες χρόνια υπάρχουν πόλεμοι, ο άνθρωπος σκοτώνει άνθρωπο; Συνειδητοποιείτε τη βρομιά, την ασχήμια αυτού του πράγματος; Αλλά δε σας νοιάζει. Συμβαίνει κάπου μακριά και δε σας νοιάζει, αλλά προετοιμάζεστε για το ίδιο.
‘Ενα, λοιπόν, από τα προβλήματα της ζωής είναι το αν είναι δυνατόν να ζήσουμε χωρίς θλίψη. Τι είναι θλίψη; Δεν έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί πονάμε. Δεν έχετε ερευνήσει ποτέ βαθιά τη θλίψη, τον πόνο και να αναρωτηθείτε αν μπορεί ποτέ να σταματήσει, όχι μαζί με το τέλος της ζωής κάποιου, αλλά τώρα, σήμερα. Κι αν αρχίσετε να το ερευνάτε, όπως ελπίζω ότι κάνουμε τώρα, ποια είναι η αιτία της θλίψης; Ο θάνατος είναι, φυσικά, η έσχατη θλίψη. Αλλά ζώντας με το θάνατο και τη ζωή μαζί, δεν υπάρχει αλλαγή. Μετενσαρκωνόσαστε κάθε μέρα ξανά, όχι εσείς, κάτι καινούριο μετενσαρκώνεται κάθε μέρα ξανά. Και σ’ αυτό υπάρχει μεγάλη ομορφιά. Αυτό είναι δημιουργία. Όχι το ζωγράφισμα απλώς ενός πίνακα, αλλά το ζήσιμο της ζωής και του θανάτου μαζί. Και σ’ αυτό υπάρχει τρομακτική ελευθερία. Και η ελευθερία προϋποθέτει επίσης αγάπη. Το να ζεις είναι η τέχνη της ζωής και η τέχνη του θανάτου μαζί. Αυτό γεννάει απίστευτη αγάπη. Και η αγάπη έχει τη δική της νοημοσύνη, όχι τη νοημοσύνη ενός πανούργου μυαλού, αυτή η νοημοσύνη είναι κάτι έξω από το μυαλό.

Βομβάη 1984
3η Δημόσια Ομιλία